آثاری می‌توانند در معماری معاصر فاخر قلمداد شوند که در امتداد آثار گذشتگان بوده و در عین حال بتواند با استفاده از تکنولوژی، خلاقیت و نوآوری، حرف‌های جدید برای گفتن داشته باشند.

به گزارش روابط‌عمومی فرهنگستان هنر، نشست خبری همایش ملی «میراث معماری معاصر ایران» صبح شنبه 29 مهر با حضور علیرضا قلی‌نژاد پیربازاری، دبیر علمی همایش، سید احمد محیط طباطبایی، رئیس کمیته ملی موزه‌های ایران (ایکوم)، مسعود ناصری، رئیس مجموعه فرهنگی هنری آسمان، و محمدسعید ایزدی، عضو گروه تخصصی معماری و شهرسازی فرهنگستان هنر، برگزار شد.

در ابتدای این نشست، علیرضا قلی‌نژاد، دبیر علمی همایش ملی «میراث معماری معاصر ایران»، اظهار داشت: بحث معماری معاصر مبحثی جدی در فضای مهندسی معماری، اقتصاد و مدیریت است چون ساخت‌وساز مهمترین عرصه اقتصادی، کار و اشتغال کشور را تشکیل می‌دهد و یک امر فرابخشی است. وقتی این موضوع با ثبت در فهرست آثار ملی همراه می‌شود، نیاز به استخراج عناصر مورد نیاز ثبت معماری معاصر احساس می‌شود. البته از دهه ۵۰ برخی از بناهای معاصر در فهرست میراث ملی ثبت شدند از برج آزادی گرفته تا خانه نادر و موزه هنرهای معاصر و مواردی از این دست، اما با توجه به تنوعی که در موارد معماری معاصر وجود دارد در این همایش از یکسو با عنصر معماری و از سوی دیگر با عنصر فاخر بودن و همسو بودن با گذشتگان مواجه‌ایم.

وی درباره چگونگی ثبت آثار تاریخی و معاصر تصریح کرد: وقتی درخصوص آثار تاریخی و ثبت آن صحبت می‌کنیم شرایط متفاوت است، چراکه طول و عمق تاریخی عموما برای ثبت کفایت می‌کند، اما معماری معاصر بحث دیگری است. بحث ما در همایش درباره این است که معماری نیز باید در فهرست میراث ملی ثبت شود اما چطور و با چه ضوابطی باید این کار صورت گیرد. چه نوع معماری در عصر حاضر می‌تواند برای آیندگان ما به‌عنوان میراث معرفی شود و چطور می‌توان از آثار کم سن و سال حفاظت کرد یا آن را به ثبت رساند.

دبیر علمی همایش در همین زمینه اضافه کرد: در نخستین همایش ملی «میراث معماری معاصر تهران»، هدفمان ایجاد گفتمان و فتح بابی بر داشتن معیارهای شفاف است. شاید این معیارها بتواند معمارها را بر آن دارد که معماری فاخر و واجد شرایط ثبت را بسازند. شفاف‌سازی از آن جهت اهمیت دارد که درحال حاضر تفاهم قطعی دراین خصوص وجود ندارد.

وی در ادامه این بحث بیان کرد: از سوی دیگر خیلی از این موارد مورد وفاق جامعه تخصصی نیست. وقتی اثر تاریخی را ثبت می‌کنیم کیفیتی برای آن مترتب می‌دانیم، ولی در حوزه معماری معاصر ایران اینطور نیست. مدتهاست جلسه مختلفی در این زمینه داشتیم که معماری معاصر باید چه کیفیتی داشته باشد و چطور باید باشد تا بتوان آنها را ثبت کرد. جلساتی با مجموعه معماری شهرسازی فرهنگستان هنر و وزارت میراث فرهنگی نیز داشتیم و قرار شد همایشی برگزار و راهبردهایی مشخص شود که از یک سو بدانیم معماری معاصر چه فضایی داشته باشد و از سویی چطور وزارت میراث فرهنگی به ثبت توجه کند.

دبیر علمی این همایش افزود: ما بیشتر تجربه حفاظت در میراث فرهنگی داریم ولی درباره معماری معاصر نمی‌دانیم این حفاظت باید چطور باشد. باید فضای گفت‌وگوی چندرشته‌ای را به‌وجود بیاوریم. در معماری تاریخی، وقتی بنایی را ساختند بحث مهندسی تأسیسات وجود نداشته است اما این بحث را در میراث معاصرمان داریم.

قلی‌نژاد درباره زمان و مکان برگزاری این همایش توضیح داد: همایش ملی «میراث معماری معاصر ایران» با همکاری نهادهای مختلف روز دوشنبه یکم آبان در مجموعه فرهنگی هنری آسمان، در دو بخش عمومی و تخصصی در دو نوبت صبح و بعدازظهر برگزار می‌شود. چند سخنرانی خواهیم داشت و سپس کمیته علمی به اشتراک نظرات خود می‌پردازند و سپس پنل‌های تخصصی برگزار خواهد شد.

با شناسایی عناصر معماری باید به معماری فاخر رسید

در ادامه این نشست، سید احمد محیط‌طباطبایی، رئیس ایکوم، به مشارکت سازمان‌ها و نهادهای مختلف اشاره کرد و گفت: این همایش با همکاری بخش‌های مختلف و دستگاه‌های متعددی در شرف برگزاری است. ایکوم هم در این برنامه مشارکت دارد.

محیط‌طباطبایی، در تشریح نیازهای جامعه امروزی اضافه کرد: یکی از نیازهای جامعه امروز به‌روزرسانی و ایجاد موزه‌های جدید همسو با نیازهای جامعه از سالمندان و کودکان گرفته تا معلولان است. در عین حال باید خود موزه نیز از معماری فاخر و درخور برخوردار باشد. این معماری باید در عین هماهنگی با تغییرات اقلیمی، همسو با هویت ایرانی باشد. احساس می‌شود که باید عناصر مورد نیاز ساخت و معماری موزها احصا شود.

رئیس ایکوم ادامه داد: در دنیا باستان‌شناسی در ایجاد موزه‌ها پیشگام است و چند روز پیش نیز سالروز موزه هفت تپه بود که یکی از معماری‌های فاخر و درخور معاصر است. می‌توان با شناسایی و معرفی این آثار، عناصر معماری معاصر را احصا و به ثبت رساند.

محیط طباطبایی با طرح این پرسش که کدام اثر معاصر به عنوان میراث آیندگان می‌تواند معرفی شود تصریح کرد: ساخت‌وسازهایی که در منطقه ۲۲ شهر تهران انجام شده را ببینید. در اینجا فضا برای خلق معماری مناسب وجود داشت. اما ببینید چه اتفاقی افتاده است.

چه میراثی برای آیندگان خود به ارث می‌گذاریم؟

سعید ایزدی، عضو گروه تخصصی معماری و شهرسازی فرهنگستان هنر، از دیگر سخنرانان این نشست گفت: روند تحول و مفهوم میراث فرهنگی در ایران و جهان در حال تکامل است. از سال ۱۹۳۰ به بعد تحولات در حوزه معماری رنگ دیگری به خود گرفته و مفهوم میراث فرهنگی گسترش پیدا کرده است. میراث فرهنگی دیگر از کالبد به گستره‌هایی مثل میراث معنوی و طبیعی رسیده است. امروز میراث فرهنگی صرفاً یک شیء تلقی نمی‌شود. حتی این مفهوم از تک بناها عبور کرده و به منظر فرهنگی هم گسترش پیدا کرده است.

وی در همین زمینه به ارائه توضیحات بیشتر پرداخت و اضافه کرد: خیلی از اساتید معتقد هستند که میراث، از گذشته به ما به ارث رسیده است درحالی که میراث می‌تواند برای آینده نیز به ارث گذاشته شود. چه چیزی در آینده به ارث می‌گذاریم؟ چه آثار فاخری را مثل گذشتگان ایجاد کرده‌ایم تا به آیندگان نشان دهیم؟ میراث معاصر چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد که آن را به عنوان میراث بشناسیم؟ و در پاسخ به این پرسش که آیا همچون گذشتگان می‌توانیم آثاری درخور به جای بگذاریم؟، ما را بر آن می‌دارد که تأمل کنیم چراکه میراث معاصر طیف گسترده‌ای را دربرمی‌گیرد.

او ادامه داد: آثاری می‌توانند سنتی و میراثی و فاخر قلمداد شوند که وجوهی از آثار گذشتگان در آن تداوم یافته باشد اما برای معاصر بودن نیاز است تا بتوانیم با استفاده از تکنولوژی و خلاقیت و نوآوری اثری خلق کنیم که حرف‌های جدید برای گفتن داشته باشند.

ایزدی همچنین درخصوص معماری مساجد معاصر خاطرنشان کرد: هرچند در عرصه معماری معاصر می‌توانیم تعداد اندکی اثر با عناصر مورد توجه آثار فاخر پیدا کنیم اما نیاز است تا این آثار هم ثبت شوند. مساجد زیادی در حال ساخته شدن هستند اما کدامیک از آنها می‌تواند تبدیل به نمونه‌ای برای ساخت سایر مساجد شود؟ اگر نمونه‌ای مثل مسجد دانشگاه تهران یا مسجد جامع شهرک غرب وجود دارد چرا درصدد تغییر یا تخریب آنها هستیم؟ در نگهداری از برج آزادی چقدر کم کاری کردیم؟ باید نمونه‌های کوچک از معماری خوب معاصر را معرفی کرد. چون ما به ندرت در عرصه میراث معاصر، آثار فاخر داریم.

وی با تاکید بر اینکه ثبت میراث به مفهوم یک ارزش در جامعه به درستی درک نشده و مطالبه هم نمی‌شود، تاکید کرد: ترویج این ارزش و مفهوم در نزد جامعه باید انجام شود. تا جایی که می‌توانیم باید مردم را درباره میراث معاصر حساس کنیم. مثل همان زمان که در دهه ۹۰ شاهد خروج آثار ثبتی توسط دیوان عدالت اداری بودیم. اما با برگزاری جلسات مختلف اعلام کردیم که چیزی مثل مصوبات شهرسازی حافظ حقوق مردم است. اگر اثری ثبت ملی شود به مثابه حقوق عامه است به همین دلیل از آن به بعد دیوان عدالت اداری پشتیبان ثبت و شورای عالی معماری و شهرسازی شد.

ایزدی در پایان سخنان خود به قدرت بازار املاک اشاره و تصریح کرد: بازار املاک و مستغلات به اندازه‌ای قدرتمند است که همه چیز را می‌خرد، از معماران گرفته تا هر چیز دیگر. هر چند در دنیا هم اینگونه است اما در ایران قابل کنترل نیست. البته که آگاهی‌رسانی در این خصوص هم کم است و بسیاری از مدیران از آگاهی لازم برخوردار نیستند تا مانع ساخت و سازهای نامناسب شوند. همچنین حرفه مندان معماری باید دانش لازم را کسب کنند.

عدم توجه به ساخت‌وساز مناسب در فضای شهری

مسعود ناصری، رئیس مجموعه فرهنگی هنری آسمان، نیز با‌ آوردن نمونه‌ای از این ساخت‌سازهای نامناسب در فضای شهری گفت: متأسفانه مسجد الجواد واقع در میدان هفتم تیر، نمونه‌ای از مساجد خوب ساخته شده در دوره معاصر بود که دارای فرم است اما پل عابر پیاده را به‌طور نامناسبی در جلوی مسجد ساخته‌اند که نمای اصلی مسجد را تحت الشعاع قرار داده‌است. شاید به این دلیل که مردم جلوی مسجد مردم از پله پایین بیایید، ولی اینها توجیه خوبی نبوده است.

ناصری یادآور شد: گروه معماری و شهرسازی فرهنگستان هنر یکی از مهمترین گروه‌های این مجموعه است و تاکنون همایش‌ها و نشست‌های تخصصی را چون مکتب اصفهان، مکتب شیراز و ... را برگزار کرده است. همچنین دانشنامه معماری و شهرسازی که اکنون در چندین جلد کتاب  منتشر شده از دیگر فعالیت‌های این گروه به شمار می‌رود. اما باید در نظر گرفت یکی از چالش‌های معماری معاصر این است که ذی نفعان زنده هستند و باید راهکاری برای این امر اندیشید.

این نشست با پرسش و پاسخ حاضران به پایان رسید.

همایش ملی «میراث معماری معاصر ایران» روز اول آبان، ساعت 9 تا 19 در مجموعه فرهنگی هنری آسمان فرهنگستان هنر به نشانی خیابان شهید سرلشکر فلاحی(زعفرانیه)، نبش خیابان فیروزکوه، پلاك 47 و 49 برگزار می‌شود.